Anxo Angueira: «RosalÃa é veciña de Novalis e Hölderlin».
Ademais de presidir a fundación RosalÃa de Castro, con sede na casa-museo de Padrón, o filólogo e escritor Anxo Angueira (Dodro, 1961) traballa na edición da obra completa en galego e castelán de RosalÃa (1837-1885). Froito dese labor publicouse no 2013 Cantares gallegos (Xerais) e hai uns dÃas que o mesmo selo levou ás librerÃas Folla novas. «Máis xente implicada no proxecto continuará con outras obras», adianta.
-¿FacÃa falta unha nova edición?
-Cómpre dar unha visión global ou sistemática de RosalÃa de Castro. E desde a perspectiva da literatura galega, interesa tamén o que produciu en castelán.
-¿E «Follas novas», en concreto?
-Ã? un libro tan denso, tan vasto, oceánico, que os seus poemas precisan anotacións de toda Ãndole. E isto é o que fai esta edición, ademais de revisar a fixación do texto orixinal e ofrecer un lóxico estudo introdutorio.
-¿Hai achegas novidosas?
-Creo demostrar que non é unha obra, como di RosalÃa no prólogo, con palabras nas que ela parece desligarse, feita habÃa tempo, «escrita no deserto de Castela». Foi medrando como universo en expansión. Ã? filla do seu tempo, da Restauración, do pesimismo, do fracaso da primeira República española, na que RosalÃa e MurguÃa tiñan postas moitas esperanzas. E non é unha obra segmentada, senón que mostra moita unión global, que sitúo arredor da muller como protagonista, como nación poética e polÃtica de penélopes.
-¿E a súa poesÃa?
-Nos seus eixos lÃricos máis relevantes advirto o diálogo que RosalÃa mantén coa alta poesÃa europea do seu tempo, a poesÃa da soidade, da poética da dor, do adeus: falo de Leopardi, Novalis, Byron, Hölderlin, da poética da noite, da sombra. RosalÃa é moi veciña de Novalis e de Hölderlin. E falo tamén da poética da nación. En Follas novas hai un discurso poético da nación, da nación desas penélopes lÃricas e polÃticas, da nación dunha Galicia traballadora. Era lectora da literatura do seu tempo, traducida ao francés. Estaba en todas as grandes encrucilladas, e nunha posición vangardista.
-Se fala dela sempre á beira de Bécquer, nun tic empobrecedor.
-Aquà non hai suspirillos germánicos. A literatura española situou a RosalÃa como posromántica, cando é todo o contrario. Ã? unha escritora realista, con ecos da alta poesÃa do século XIX, pero non é pos nada. En todo caso será proto algo, xa que avanza o que despois Ãan ser as grandes liñas e os temas da poesÃa do século XX.
-«Follas…» non é unha colectánea de folliñas. Hai algo programático.
-AÃnda que sexa un libro feito ao longo de dez anos, non é como di no prólogo: que eran poemas esquecidos, destinados á destrución, e agora xunteinos; non é asÃ.
-¿� para quitarse importancia?
-Si. Ã? o principio retórico da captatio benevolentiae. Ela di: non pensedes que isto é poesÃa transcendente, as mulleres non podemos facer ese tipo de cousas, están reservadas para os homes. Ã? todo ironÃa. Intenta distanciarse da súa obra, dicindo que eses versos estaban condenados ao esquecemento. Non é asÃ. Ã? unha obra filla do seu tempo, aÃnda que viña de atrás; RosalÃa ordenouna e deulle unha arquitectura global extraordinaria. Comeza cunha serie de poemas, Vaguedás, que son poesÃa sobre a poesÃa, metaliteratura. Iso está no discurso máis contemporáneo, hoxe. En Silencio! hai ecos do que 110 anos despois vemos en Lois Pereiro en Narcisismo. E adianta a análise das profundidades do ser humano nas que combaten as forzas de Eros e Thanatos: «Inmortales deseios que atormentan/ e rencores que matan». No proceso da escrita, que describe como violento, frustrante, indaga a grande escisión que ven recoñecendo o home sobre a incapacidade da linguaxe. Ese discurso que RosalÃa comeza en Follas está nas poetas de hoxe.
-No conxunto da obra, ¿cal é a importancia de «Follas novas»?
-RosalÃa ten tres obras extraordinarias. Cantares gallegos, cun gran poder simbólico, é a primeira en galego, cun discurso sobre a alegorÃa nacional, froito da mocidade, da esperanza, a obra da alborada que canta ao amencer, con ilusión. Follas novas é unha obra pesimista, que ela di do solpor, do ocaso, do outono, que xa non canta á alborada senón á noite, a soidade, ao adeus, á dor, coma Leopardi. Son obras distintas, fases da escrita: na primeira pesaba moito máis a poesÃa popular, e aquà queda algo pero xa a música é un adagio solemne. E está En las orillas del Sar, un dos máis altos cumios da poesÃa en castelán do século XIX. Na que se desprende da voz polifónica popular para dar paso á propia voz autorial máis asimilable. Non digo que sexa o cume, pero advÃrtese un camiño na poética polo cal RosalÃa se vai facendo cada vez máis ela.
-¿Por que deixa o galego tras «Follas novas»? ¿Foi falta de eco?
-Con Cantares gallegos, obtivo un recoñecemento extraordinario; foi o único que reeditou en vida. E Follas novas mereceu reseñas positivas. Pero ela, ao mellor, tiña un proxecto distinto. Non sei por que o fixo, pero o que sei é que En las orillas del Sar non esquece o seu compromiso con Galicia. E hoxe a crÃtica xa está vendo en novelas como El primer loco o El caballero de las botas azules a vangarda no castelán do século XIX.
-¿Que cómpre facer para mellorar a apreciación da súa obra?
-A proxección internacional é complexa. HabÃa traducións de poemas illados, e no 2013 editouse Cantares gallegos traducido ao inglés pola poeta ErÃn Moure, que este ano fará o propio con Follas novas. Son grandes avances. Hai pouco que Cantares gallegos foi traducido ao xaponés. Isto está convertendo a RosalÃa nun referente literario de Galicia no mundo, pero os procesos son lentos.
-Foi pioneira no uso do galego e en amosarse como muller esritora.
-� unha muller que asume o conflito da muller escritora. Ten dous textos marabillosos, Lieders (publicado en Vigo, en 1858, cando tiña 21 anos) e Las literatas (Lugo, 1865), que son auténticos manifestos que critican a posición subalterna que no mundo de homes escritores teñen as mulleres que fan literatura. E expono dun xeito totalmente descarnado.
-Cite algo positivo e algo negativo do matrimonio con MurguÃa.
-Todo no matrimonio é positivo, de simbiose exemplar. Hai documentos que desapareceron, pero os que coñezo dan fe dunha relación estreita no persoal e no intelectual. RosalÃa era unha intelectual ao nivel de MurguÃa. Sempre queda iso de que el era o intelectual e ela o talento natural; diso nada. A biblioteca era común, e os dous se facÃan circular entre eles as obras, os textos dos autores.
-A fama de que el era algo bruto…
«A identificación de Galicia con RosalÃa non pode ser»
RosalÃa foi pioneira en Galicia como muller escritora; despois, anota Angueira, veu Pardo Bazán.
-�sase moito a unha para negar á outra. ¿Non poden ir da man?
-Ã? comprensible. PoderÃan ir da man, pero xa elas se desmarcaron mutuamente. Dalgunha maneira Pardo Bazán desconsideraba a literatura en galego e rexional, que asimilaba ao folclórico. E mentres Pardo Bazán cre no progreso, RosalÃa desconfÃa dos intereses dun capitalismo incipiente que arrasa todo. Teñen criterios opostos, o que non quere dicir que unha sexa mellor ca outra.
-¿Hai na posición de RosalÃa un romanticismo reaccionario?
-Non quere unha volta ao pasado, senón que desconfÃa do progreso. Curros confÃa na locomotora, encántalle; RosalÃa, non. Critica a présa con que se vive. Iso non é reaccionario, ao contrario, é un aviso dos tempos que veñen, devastadores. Ela é escéptica, non canta as excelencias da modernidade como Bazán. Son distintas, sendo escritoras que defendÃan a súa condición de mulleres nun mundo dominado por homes.
-¿Na RosalÃa como gran figura do feminismo, non hai peros?
-Non. Pero a muller de RosalÃa é a muller traballadora, do pobo, do seu tempo, abandonada polo home que marchou para Cuba, que non sabe se vai volver, e se encadra perfectamente na literatura universal: son penélopes. «TecÃn soia a miña tea». Non fala só da soidade individual, senón da soidade polÃtica e social.
-¿E a nación de RosalÃa?
-Si está o «Pobre Galicia, non debes chamarte nunca española!», pero, ¡ollo!, hai un substrato que é o pobo traballador galego. A nación de Follas novas é a nación das mulleres. Non hai peros, pero si matices. Esa lectura que veu despois de Galicia=RosalÃa=saudade, esa ecuación, é falsa. A identificación de Galicia con RosalÃa non pode ser. Galicia para RosalÃa era un proxecto, como continúa sendo para moitos de nós. Non é esencia permanente.
-¿� unha visión social?
-A visión social tamén é polÃtica. A nación de RosalÃa é a alborada de Cantares gallegos, esa esperanza de rexurdir, de empezar un novo tempo, pero tamén os emigrantes que non volven e as mulleres que quedaron soas.
-Ã? devolver a dignidade ao pobo.
-Os grandes principios de RosalÃa están xa en 1858 en Lieders, texto no que fala de independencia, liberdade e igualdade para a muller, para o ser humano. Ã? devolverlle a dignidade a Galicia, ao pobo. Non hai unhas esencias que conservar nin preservar, máis alá da nosa cultura, do idioma. Pero detrás disto está un proxecto social de emancipación e de liberdade e de dignidade.
La Voz de Galicia
0 comentarios